Obowiązek zamówienia przez poszkodowanego w wypadku drogowym części samochodowych niezbędnych do likwidacji szkody, zanim otrzymał wypłatę odszkodowania – szkoda z OC.

Często spotykamy się z pytaniami, czy poszkodowany ma obowiązek wykorzystując własne środki finansowe zamówić części samochodowe niezbędne do likwidacji szkody, zanim otrzyma wypłatę odszkodowania od ubezpieczyciela sprawcy wypadku. Zazwyczaj temat ten jest ściśle związany z koniecznością korzystania z samochodu zastępczego, czy też dochodzeniem od ubezpieczyciela tzw. utraconych korzyści.

Zdarzało nam spotkać się ze stanowiskiem ubezpieczycieli, iż poszkodowany, aby nie narażać ubezpieczyciela na dodatkowe koszty pojazdu zastępczego, czy też konieczność zwrotu utraconych korzyści za dłuższy okres czasu, winien wykorzystując własne środki finansowe odpowiednio wcześniej nabyć części niezbędne do naprawy pojazdu. Słuszność swojego stanowiska, ubezpieczyciele wywodzą z art. 16 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. 2003.123.1152).

Zgodnie z jego treścią:

Art. 16. 1. W razie zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem obowiązkowym, o którym mowa w art. 4 pkt 1-3, osoba uczestnicząca w nim, z uwzględnieniem ust. 2, jest obowiązana do:

  1)   przedsięwzięcia wszystkich środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu zdarzenia, starania się o złagodzenie skutków zdarzenia oraz zapewnienia pomocy lekarskiej poszkodowanym, jak również w miarę możliwości zabezpieczenia mienia osób poszkodowanych;

  2)   zapobieżenia, w miarę możliwości, zwiększeniu się szkody;

  3)   niezwłocznego powiadomienia Policji o zdarzeniu, a w szczególności o wypadku z ofiarami w ludziach, o wypadku powstałym w okolicznościach nasuwających przypuszczenie, że zostało popełnione przestępstwo, w szczególności przestępstwo drogowe lub zagrażające bezpieczeństwu uczestnikom ruchu drogowego.

2. W przypadku zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem obowiązkowym, o którym mowa w art. 4 pkt 1-3, uczestnicząca w nim osoba objęta tym ubezpieczeniem jest ponadto obowiązana do:

  1)   udzielenia pozostałym uczestnikom zdarzenia niezbędnych informacji koniecznych do identyfikacji zakładu ubezpieczeń, łącznie z podaniem danych dotyczących zawartej umowy ubezpieczenia;

  2)   niezwłocznego powiadomienia o zdarzeniu zakładu ubezpieczeń, udzielając mu niezbędnych wyjaśnień i przekazując posiadane informacje.

3. Osoba, której odpowiedzialność jest objęta ubezpieczeniem obowiązkowym, a także osoba występująca z roszczeniem, powinny przedstawić zakładowi ubezpieczeń, Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu lub Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych posiadane dowody dotyczące zdarzenia i szkody oraz ułatwić im ustalenie okoliczności zdarzenia i rozmiaru szkód, jak również udzielić pomocy w dochodzeniu przez zakład ubezpieczeń, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny lub Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych roszczeń przeciwko sprawcy szkody.

Stąd też płynie nałożony na poszkodowanego obowiązek minimalizacji szkody. Nie mniej jednak, w naszej ocenie, stanowisko, jakoby z tej normy prawnej wynikał obowiązek wykorzystania własnych środków finansowych do naprawy pojazdu jest niemożliwe do zaakceptowania.

Towarzystwa Ubezpieczeniowe, dokonują analizy tekstu prawnego, tylko w oparciu o wykładnię językową, całkowicie pomijając zasady wykładni systemowej i funkcjonalnej. Tak przeprowadzony proces interpretacji normy prawnej nigdy nie może być uznany za słuszny.

Zaczynając od podstawowej reguły wykładni systemowej, tj. argumentum ad rubrica

należy skupić swoją uwagę na systematyce zewnętrznej i wewnętrznej danej normy. O ile interpretacja normy, dokonana przez ubezpieczycieli nie pozostaje sprzeczna z systematyką zewnętrzną, o tyle zgodność z systematyką wewnętrzną może budzić poważne wątpliwości. Zgodnie z tą dyrektywą, w trakcie interpretacji normy prawnej, należy brać pod uwagę miejsce przepisu, w ramach systematyki aktu prawnego, w którym się znajduje.

Art. 16 ust. 1 pkt. 2. znajduje się w jednostce redakcyjnej poświęconej obowiązkom uczestników wypadku bezpośrednio po zdarzeniu. Wyraźnie wskazuje to ust. 1 pkt. 1, którego treść nakłada obowiązek przedsięwzięcia wszystkich środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu zdarzenia, zabezpieczenia mienia, zapewnienia pomocy lekarskiej poszkodowanym, etc. Ponadto pkt. 3 obliguje uczestnika wypadku do niezwłocznego powiadomienia Policji, w sytuacji, gdy są ofiary w ludziach, bądź istnieje przypuszczenie, iż zostało popełnione przestępstwo. Z zasad wykładni systemowej, można więc wysnuć wniosek, iż przedmiotem normy art. 16 cytowanej ustawy, jest zachowanie uczestników wypadku bezpośrednio po zdarzeniu.

Na takie rozumienie powyższego przepisu wskazuje także wykładnia celowościowa, będąca częścią wykładni funkcjonalnej. W procesie wykładni prawa zmierza się do odkodowania zawartej w przepisach "rzeczywistej woli prawodawcy", "normatywnego sensu ustawy", co sprowadza się do określenia celów wykładni (Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980). Poszukiwanie sensu ustawy wiąże się z przyjmowaniem określonych jej celów, a więc z posługiwaniem się wykładnią celowościową. Stosujący tę wykładnię łączy brzmienie słów przepisów z ich sensem i celem. Nadto, nie można dokonywać wykładni kompletnie ignorując „argument z konsekwencji”, tj. dokonując interpretacji normy prawnej należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne do jakich będzie prowadzić określona interpretacja. W związku z tym należy wybierać taką interpretację, która prowadzi do jak najbardziej korzystnych konsekwencji. Odnosi się do polityki, społeczeństwa, gospodarki, ochrony środowiska, etc. Gdyby brzmienie przepisu, nadane przez stronę ubezpieczycieli, funkcjonowało w obrocie, to ofiary wypadków musiałyby bezpośrednio po kolizji dokonywać napraw, nawet nie czekając na oględziny rzeczoznawcy z firmy ubezpieczeniowej (!). W naszej ocenie, intencją ustawodawcy, było nałożenie na uczestnika wypadku obowiązku zapobieżenia zwiększeniu się szkody, polegające m.in. na rozpoczęciu gaszenia płonącego pojazdu do czasu przyjazdu Straży Pożarnej, usunięcia pojazdu z niebezpiecznego odcinka drogi, aby nie doszło do kolejnej kolizji, etc.

Ponadto, zwracamy uwagę, iż zgodnie z treścią art. 16 ust. 1, podmiotem obowiązków nałożonych w pkt. 1-3 nie jest poszkodowany ale osoba uczestnicząca. Abstrahując od powyższych rozważań i przyjmując wykładnię ubezpieczycieli za słuszną, można dojść do wniosku, ze zachodzi tutaj solidarność zobowiązania(!), w końcu osobą uczestniczącą jest nie tylko poszkodowany, ale i sprawca. Dokonując dalszych rozważań, można mieć wątpliwości, dlaczego ubezpieczyciele nakładają obowiązek wcześniejszego zamówienia części zamiennych tylko na poszkodowanego ?