Miarkowanie kary umownej przez sądy powszechne

Kara umowna jest zagadnieniem ściśle związanym ze stosunkami gospodarczymi podmiotów profesjonalnych. Dobrze więc wiedzieć, że nie zawsze jest to rozwiązanie idealne...

Warto zauważyć, iż co do zasady nie jest celowe dochodzenie od dłużnika kar umownych, których wartość przekracza wartość zobowiązania umownego. Mając na uwadze stanowisko zawarte w orzecznictwie sądów powszechnych, dochodzenie kary rażąco wygórowanej w stosunku do poniesionej szkody, bądź wartości umownej, będzie powodowało oddalenie powództwa ponad część uznaną przez sąd za adekwatną. Jedną z zasad przy zasądzaniu kary umownej przez sąd powszechny jest sprawdzenie, czy naliczona kara umowna nie prowadzi do nieuzasadnionego wzbogacenia uprawnionego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2008 r., V ACa 483/08, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2007 r., IV CSK 181/07). W przypadku gdy wysokość kary umownej możliwej do naliczenia jest bardzo wysoka dla zleceniodawcy, a szkoda wynikła z nienależytego wykonania zobowiązania przez zleceniobiorcę jest znikoma, natomiast okoliczności zasadności naliczenia kary umownej nie budzą wątpliwości (łatwo jest zatem udowodnić roszczenie co do zasady) to i tak może się okazać, że sąd nie zasądzi pełnej wysokości kwoty roszczenia. Natomiast fakt całkowitego wykonania umowy przez zleceniobiorcę stanowić będzie przesłankę do znacznego miarkowania kary umownej przez sąd.

Należy wskazać, iż sądy powszechne miarkują kary umowne średnio do kwoty odpowiadającej około 30% wartości żądania, w przypadku gdy znacznie przekracza ono wartość umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2009 r., V CSK 162/09 – zasądzona kara stanowi ok. 15% żądanej kwoty, wyrok SA w Katowicach, V ACa 483/08 – zasądzona kara to ok. 40% żądanej kwoty, wyrok SN z dnia 11 października 2007 r., IV CSK 181/07 – zasądzona kara to ok. 20% żądanej kwoty). W skrajnych przypadkach sąd może także uznać, iż zasądzenie tak wysokiej kary umownej jest nawet sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, na podstawie art. 5 Kodeksu cywilnego i powództwo zleceniodawcy w całości oddalić.

Zgodnie ze częścią orzecznictwa Sądu Najwyższego miarkowanie kary umownej powinno nastąpić nawet w przypadku, gdy dłużnik nie wystąpi o takie miarkowanie (por. m.in. wyrok SN z dnia 22 stycznia 2010 r., V CSK 217/08, wyrok SN z dnia 27 lutego 2009 r., II CSK 511/08). Sąd Najwyższy wskazuje, iż wystarczy wskazanie przez dłużnika, że nie zgadza się on z wysokością kary i wnosi o oddalenie powództwa, aby można było przyjąć, iż wnosi on o miarkowanie kary umownej w przypadku uznania słuszności powództwa. Jednakże pojawiają się także (rzadziej) zdania przeciwne (por. wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2010 r., IV CSK 494/09, Sąd wskazał, iż żądanie miarkowania kary umownej musi być konkretnie sprecyzowane przez zgłaszającego).

Wobec powyższego, zleceniodawcy powinni sporządzając umowy ze zleceniobiorcami w pierwszej kolejności ograniczać wartości, według których naliczona będzie kara umowna do realnie możliwych potem do wyegzekwowania, a także nie zwlekać z dochodzeniem roszczeń z tytułu kary umownej, gdyż w późniejszym czasie nawet powstałe już wysokie roszczenie może okazać się niemożliwe do zasądzenia.